თბილისის ტრამვაის ისტორიაHistory of Tbilisi tram system

თბილისში ელექტრო ტრამვაის წინაპარი, ცხენების წევაზე მომუშავე სარკინიგზო ტრანსპორტი, ე.წ. „კონკა“ 1883 წელს გამოჩნდა.
მისი პირველი მარშრუტი მიხეილის გამზირზე გადიოდა და ერთმანეთთან აკავშირებდა ვორონცოვის მოედანსა და რკინიგზის ვაგზალს.
მარშრუტი მალევე დააგრძელეს ერევანსკის (თავისუფლების) მოედნამდე, ხოლო 1904 წელს ხაზი გაიყვანეს კირხეს (მარჯანიშვილის) ქუჩაზე.
XX საუკუნის დასაწყისში ნათელი იყო, რომ „კონკას“ დრო წავიდა, ამიტომ 1904 წელს დაიწყო ელექტრო ტრამვაის მშენებლობა, რითაც ბელგიური კომპანია დაკავდა.

თავისუფლების მოედანი, 1918–1921.

1904 წლის 25 დეკემბერს ამოქმედდა ელექტრო ტრამვაის პირველი ხაზი, რომლის ლიანდაგის სიგანე 1000 მმ იყო. 1910 წელს „კონკამ“, რომელსაც 914 მმ სიგანის ლიანდაგი ჰქონდა, არსებობა შეწყვიტა. 1933 წლიდან დაიწყო ტრამვაის განიერ (1524 მმ) ლიანდაგზე გადაყვანა.
პირველი ფართოლიანდაგიანი ხაზი 1933 წელს გაიხსნა და ის ერთმანეთთან აკავშირებდა ისნის ჰოსპიტალსა და სამგორის კერამიკის კომბინატს. ამავე წელს აშენდა ისნის ტრამვაის დეპო და დაიწყო ვიწრო ლიანდაგების გაფართოება. ვიწროლიანდაგიანმა ხაზებმა 1942 წლამდე იარსება.
უკანასკნელი ვიწროლიანდაგიანი ხაზი სოლოლაკში გადიოდა და II მსოფლიო ომის დაწყების გამო ვერ მოხერხდა მისი ფართოლიანდაგზე გადაყვანა. ამიტომ ეს ხაზი გაუქმდა. 1942–45 წლებში ტრამვაი გაიყვანეს ცოტნე დადიანის ქუჩაზე.
1944–45 წლებში ტრამვაის ხაზები დაგრძელდა ისნის ჰოსპიტალიდან 31–ე საავიაციო ქარხანამდე და თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტიდან ვაკემდე (ახლანდელი თამარაშვილის ქუჩის დასაწყისამდე).

პირველი ქართული შესახსრული ტრამვაი, 1948.

ამავე პერიოდში ტრამვაის ხაზი გაიყვანეს ჩელუსკინელების (თამარმეფის გამზ.) და ლენინის (კოსტავას) ქუჩებზე.
1940*–იან წლებში ტრამვაის ხაზი გაუქმდა ორთაჭალაში, რომელიც ორთაჭალას ქვიშიანას ქუჩის („პესოჩნაია“,_რიყეზე ეს ქუჩა აღარ არსებობს) გავლით რკინიგზის ვაგზალთან აკავშირებდა.
1950–იანი წლების მეორე ნახევარში ტრამვაის ხაზი რუსთაველის და პლეხანოვის (აღმაშენებლის) გამზირიდან გადაიტანეს პარალელურ, ძნელაძისა (თაბუკაშვილის) და კლარა ცეტკინის (წინამძღვრიშვილის) ქუჩებზე.
1953 წლის 1 მაისს კინო საქართველოდან ტრამვაის ხაზი დაგრძელდა მერვე საავადმყოფომდე.
1955 წლის 5 ნოემბერს ეს ხაზი დაგრძელდა მერვე საავადმყოფოდან შამპანიურის ქარხანამდე.
1955 წლის 5 ნოემბერსავე მეტრო დიდუბის ზედა სადგურიდან ტრამვაი რკინიგზის ხიდის ქვეშ გავლით დაუკავშირდა წერეთლსი გამზირს.
1957 წლის14 ივლისს ტრამვაის ხაზი დაიხურა ძნელაძის ქუჩაზე.
1959 წლის 30 მარტს ტრამვაის მიმოსვლა შეწყდა მეცხრე საავადმყოფოდან ბაგებამდე.
1960 წლის 30 აპრილს ტრამვაის ხაზი დაგრძელდა კერამიკის კომბინატიდან გრეხილი ავეჯის კომბინატამდე “განთიადი” მოსკოვის პროსპექტზე.
1962 წლის აგვისტოში შამპანიურის ქარხნიდან ტრამვაის ხაზი დაგრძელდა სარაჯიშვილის გამზირზე ცენტროლიტის ქარხანამდე.
1963 წლის 30 ნოემბერს ბარათაშვილის ხიდის რეკონსტრუქციასთან დაკავშირებით მასზე ტრამვაის მოძრაობა შეწყდა ისევე როგორც ბარათაშვილის ქუჩაზე კოლმეურნეობის მოედნამდე.
ასევე 1963 წელს ტრამვაის ხაზი გაუქმდა კოლმეურნეობის მოედნიდან ფილარმონიამდე (ძნელაძის,_ახლ. თაბუკაშვილის, და ლენინის,_ახლ. კოსტავას ქუჩებზე).
1967 წლის 13 მაისს რკინიგზის სადგურიდან თამარ მეფის გამზირზე, ტამარ მეფის ხიდზე, გმირთა მოედაზე, ვარაზისხევზე, მელიქშვილისა და ჭავჭავაძის გამზირებზე მეცხრე საავადმყოფომდე გაუქმდა ტრამვაის ხაზი.
1968 წლის 30 აპრილს დაემატა ახალი განშტოება, გურამიშვილის გამზირიდან თემქ–ის მიმართულებით, თბილისის ზღვამდე.
1970 წლის ოქტომბერში მოხდა ტრამვაის დემონტაჟი ვაგზლის მოედანზე რკინიგზის სადგურიდან ფიროსმანის ქუჩზე მალაკნების ხიდთან გადასასვლელ ხიდამდე.
1972 წლის 1 მაისს ტრამვაის ხაზი მეტრო დიდუბის ქვედა სადგურიდან დიდუბის ხიდის და ბელიაშვილის ქუჩის გავლით დაგრძელდა ქირურგიის ინსტიტუტამდე.
1974 წლის 20 სექტემბერს ტრამვაის ხაზი გაუქმდა ხეთაგუროვის ქუჩაზე, ბარათაშვილის აღმართზე, ქეთევან წამებულის გამზირზე მეტრო ისნამდე. ამის შედეგად ტრამვაი #7 დარჩა იზოლირებული დანარჩენი ქსელისგან და მას ისნის ტრამვაი-ტროლიბუსების დეპო ემსახურებოდა.
1975 წლის 12 იანვარს ტრამვაის ხაზი ჩოდრიშვილის ქუჩიდან დაგრძელდა წერონისის და სანავარდოს ქუჩის გავლით ახტელის ქუჩამდე ლოტკინის მთაზე და დაინიშნა 2 ნომერი ტრამვაი.
1975 წლის 28 თებერვალს ქირურგიის ინსტიტუტიდან ხაზი დაგრძელდა ბოტანიკის ინსტიტუამდე ბელიაშვილის ქუჩის გაყოლებაზე.
1977 წლის 30 მარტს სარაჯიშვილის მეტროდან ტრამვაის ხაზი გლდანის “ა” მიკრო რაიონამდე გაიხსნა.
1977 წლის ბოლოს ეს ხაზი #2 მიკრორაიონამდე დაგრძელდა.
1978 წლის მაისში #3 მიკო რაიონამდე.
1978 წლის ნოემბერში კი გლდანის მასივის ბოლომდე 7-8 მიკრო რაიონამდე დაგრძელდა.
1978 წელს დაიწყო ზემო ავჭალაში ახალი ტრამვაის დეპოს მშნებელობა, რომელიც გათვლილი იყო 200 ვაგონზე.
1980 წლის 6 ნოემბერს ბოტანიკის ინსტიტუტიდან ბელიაშვილსი ქუჩის გაყოლებაზე და აღმაშენებლის ხიევნის გასწვრივ სასოფლო-სამეურნეო უნივერსიტეტამდე დაგრძელდა ხაზი.
1986 წლის 1 სექტემბერს ტრამვაის ხაზი დაგრძელდა ავჭალაში, ქარხანა „ცენტროლიტიდან“, ზემო ავჭალამდე.
1986 წლის 13 დეკემბერს გაიხსნა ზემო ავჭალის ტრამვაის დეპო #3 გათვლილი 200 ტრამვაის ვაგონზე ხოლო ვაგზლის მოედანზე არსებულმა ტრამვაის #1 დეპომ არსებობა შეწყვიტა. ეს გახლდათ თბილისის ტრამვაის უკანასკნელი ახალი ხაზი. ამ დროისთვის ხაზების საერთო სიგრძე ცალ ლიანდაგზე გათვლით 108 კილომეტრს აღწევდა.
1989 წლიდან ტრამვაის სისტემას წყალი შეუდგა და არსებული ხაზების ნელ ნელა გაუქმება დაიწყო.
ამ დროისთვის დიდუბის მეტროდან სასოფლოს უნივერსიტეტამდე ტრამვაი ისედაც გაჩერებული იყო უკვე დაახლოებით 2 წელი, რადგან დიდუბის ხიდის ქვეშ აშენებდნენ გვირაბს, ხიდი რომ გაიხსნა 1989 წელს ტრამვაის ხაზი აღარ გაუხსნიათ და ოფიციალური გაუქმების თარიღად 1989 წელი დასახელდა. შესაბამისად 10 ნომერი ტრამვაი კოლმეურნეობის მოდნიდან დამოკლდა მეტრო დიდუბის ქვედა სადგურამდე. ხოლო 5 ნომერი ტრამვაი რომელიც აბასთუმნის ქუჩიდან სასოფლოს უნივერსიტეტამდე მოძრაობდა და 9 ნომერი ტრამვაი რომელიც მეტრო დიდუბიდან სასოფლოს უნივერსიტეტამდე მოძრაობდა გაუქმდნენ. (დიდუბის ხიდი, ბელიაშვილის ქ., ქარხანა „მიონი“, აღმაშენებლის ხეივანი, აგრალური უნივერსიტეტი).
1990 წლის იანვარში გლდანის მასივში მოქმედი 8 ნომერი ტრამვაი რომელიც მეტრო დიდუბიდან გლდანის 7-8 მიკროებამდე მოძრაობდა გაუქმდა. ლიანდაგები აიყარა სარაჯიშვილის მეტროდან ახმეტელის მეტრომდე, სარაჯიშვილის მეტროსთან კი მრავალდონიანი გზა მოეწყო ორი ხიდით რომლებიც სარაჯიშვილის გამზირს და გურამიშვილის გამზირს აკავშირებდა და ხიდქვეშ ახალი შეშელიძის ქუჩა რომელიც დიღომიდან მოდიოდა ახმეტელის მეტრომდე, გაუქმებული ტრამვაის ხაზი მისგან რამდენიმე მეტრში მთის ძირში გადიოდა. ახმეტელის მეტროდან გლდანის 7-8 მიკრო რაიონებამდე წრიული ცალმხრივი ლიანდაგები აიყარა 2000 წელს როდესაც ხიზანიშვილის ქუჩის სრული კაპიტალური რეაბილიტაცია განხორციელდა. ტრამვაის ხაზის ადგილას გაკეთდა ტროტუარი და ჩაისვა ბოძები ტროლეიბუსისთვის, რომელიც სავარაუდოდ დიღმის მასივში მიმავალი ხაზისთვის უნდა მიეერთებინათ მაგრამ ეს დანაპირები არ შესრულდა. 1994 წელს კოლმეურნეობის მოედნიდან დიდუბის მეტროს ქვედა სადგურამდე მოძრავი 10 ნომერი ტრამვაი უქმდება ერთადერთი დარჩენილი განშტოება ქალქის ცენტრში, ლიანდაგები იყრება მთელი მარშრუტის მანძილზე რამდენიმე ადგილის გამოკლებით. (ორბელიანის მოედანი, ათონელის ქ., მშრალი ხიდი, ვორონცოვის ხიდი, საარბრიუკენის მოედანი, ჩიქობავას ქ., წინამძღვრიშვილის ქ., თევდორე მღვდლის ქ., წერეთლის გამზ., ერისთავის ქუჩაზე ნაწილობრივ, მეტროს სადგურ „დიდუბეს“ მიმდებარედ მოსაბრუნებელი მარყუჟები) შედეგად თბილისი ზღვიდან მოძრავი 3 ნომერი ტრამვაი დიდუბის მეტროს ზედა სადგურამდე მოკლდება. 1994-1996 წლებში თბილისის ზღვაზე საკონტაქტო სადენი მოიპარეს და ტრამვაიმ მოძრაობა შეწყვიტა მაგრამ 1996 წელს აღადგინეს მაგრამ ტრამვაი იშვიათად დადიოდა უმეტესად ზაფხულის სეზონზე. 2000 წლიდან საერთოდ შეწყვიტა სიარული თბილისი ზღვაზე ტრამვაიმ. 2002 წელს იყო ტრამვაის მოძრაობის აღდგენის მცდელობა, თუმცა უშედეგოდ. მოგვიანებით საკონტაქტო სადენი ჩამოხსნეს 2007 წელს კი აყარეს რელსები. ამ ხაზზე თავის დროზე, გადასასვლელი ხიდიდან დადიოდა 4 ნომერი, ხოლო მეტრო დიდუბის ქვედა სადგურიდან 1994 წლიდან კი ზედა სადგურიდან დადიოდა 3 ნომერი ტრამვაი. 2000-2001 წლებში გაუქმდა გადასასვლელი ხიდიდან ლოტკინისკენ მიმავალი 2 და 6 ნომერი, (ც. დადიანის ქ., ჩოდრიშვილის ქ., წერონისის ქ., სანავარდოს ქ., ახტელის ქ. (ლოტკინი)). ოფიციალურ მიზეზად დასახელდა მოსახლეობის ჩივილი თითქოსდა ტრამვაი გავლისას მათ სახლებს ანგრევდა. 2002 წელს გააუქმდა ტრამვაის ხაზი, გადასასვლელი ხიდიდან კინო საქართველომდე. გაუქმების ოფიციალურ მიზეზად დასახელდა გადასასვლელ ხიდთან, ტრამვაის მოსატრიალებელი მარყუჟის მიდამოებში მცხოვრები მოსახლეობის ჩივილი, თითქოსდა მიწისძვრის შედეგად დაზიანებულ სახლებს ტრამვაის გავლა ანგრევდა.
2004 წლის 7 ივლისს არსებობა შეწყვიტა ისნის ტრამვაის დეპომ და მასზე მიმაგრებულმა ერთადერთმა, #7 მარშრუტმა (31–ე საავიაციო ქარხანა, ბოგდან ხმელნიცკის ქ., ჩოლოყაშვილის ქ., ბაღდადის ქ., ნავთლუღის აღმართი., მეტრო „ისანი“, ქეთევან წამებულის გამზ., მოსკოვის გამზ., გრეხილი ავეჯის კომბინატი).
შესაბამისად თბილისში დარჩა ერთადერთი, 12 კმ სიგრძის №12 მარშრუტი (მეტრო „დიდუბე“ (ზედა), ერისთავის ქ., გურამიშვილის გამზ., სარაჯიშვილის გამზ., ლიბანის ქ., ზემო ავჭალა).
2006 წლის 4 დეკემბერს ტრამვაის უკანასკნელი ხაზი და ქალქში დარჩენილი ტროლეიბუსის ხაზებიც ერთიანად გაუქმდა.A predecessor of electric tram, horse-powered railway transport “Konka” appeared in 1883. Its first line was following Michael avenue and connected Vorontsov square with the railway station. Very soon line was lengthened towards Erevanski (modern Liberty) square and in 1904 line was put on modern Marjanishvili (Kirkhnis or Kirochnaja) street.

Liberty Square, 1918–1921.

In the beginning of XX century it was clear that Konka is a thing of the past so in 1904 building of electric tram was started by company from Belgium. On December 25th, 1904 first line of electric tram with 1000 mm gauge become operational. In 1910 “Konka” which had 914 mm gauge ceased to exist.

From 1933 conversion to wide gauge (1524 mm) started. First wide gauge line was opened in 1933 and connected Isani hospital with Samgori ceramics factory. The same year Isani tram depot was built.

Narrow-gauge lines existed until 1942. Last narrow-gauge line was in Sololaki area and it was not converted to wide gauge because of the outbreak of WWII and was just closed.

In years 1942-45 tram lines were laid out on Tsotne Dadiani street. In 1944-45 tram lines went from Isani hospital to 31st aircraft plant and from Tbilisi State University to Vake (beginning of modern Tamarashvili street).

First Georgian Articulated Tram, 1948.

In the same period tram lines were constructed on Chelyuskintsy (modern Tamar Mefe ave.) and Lenin (modern Kostava) streets.

In 1940s tram lines were abolished in Ortachala district which connected Qvishana street (or Pesochnaya, the currently vanished street) with railway station.

In 1953s tram lines were moved from Rustaveli and Plekhanov (Agmashenebeli) avenues to parallel Dzneladze (Tabukashvili) and Clara Zetkin (Tsinamdzgvrishvili) streets.

In 1963 tram lines were extended to Moscow avenue, from ceramics factory to bentwood furniture factory.

In first half of 1960s tram lines were abolished on Dzneladze street and in 1967 on Chavchavadze, Melikishvili, Lenin and Celyuskintsy streets.

By 1969 a new line was opened on Guramishvili avenue from “Sakartvelo” cinema to 8th hospital. This line soon, before 1971 was continued to Avchala (Centrolit). In the same time new extention was added to this line towards Temka, until Tbilisi Sea. Also in the end of 1960s the new tram line was opened in Digomi, from Didube metro station to “Mioni” plant through Beliashvili street.

In the beginning of 1970s during disassembly of Mukhrani bridge and construction of Baratashvili bridge tram line going on this bridge was abolished. During 1972 tram lines near central railway station and on Pirosmani street were dismantled.

In 1974 tram was abolished from Pedestrian Bridge to Chikobava street which divided Tbilisi tram network into two parts.

In the end of 1970s a new Gldani line was opened until VII-VIII Gldani districts.

In 1984 tram line was prolonged from Digomi district (“Mioni” plant) to the Institute of Agriculture.

In 1986 tram line was added in Avchala, from Centrolit plant towards Zemo Avchala and the same year tram depo of Zemo Avchala was built. This was the last new line of Tbilisi tram. By this time total length of tram lines was 108 kilometers.

Tram network shutdown officially started in 1989. By this time a line from Didube metro station to the Institute of Agriculture was already stopped for about two years due to construction of a tunnel below Didube bridge so when the bridge was opened in 1989 tram line never started operation and was officially closed the same year. Tram line #10 was shortened. In January 1990 Gldani line was abolished from Sarajishvili metro station to Gldani VII and VIII districts. Line #8 which connected Gldani and Didube was abolished from Didube metro station to Kolmeurneoba square. Soon line #10 followed from Kolmeurneoba square to the Institute of Agriculture (Orbeliani square, Atoneli street, “Dry” bridge, Vorontsov bridge, Saarbrucken square, Chikobava, Tsinamdzgvrishvili, Tevdore Mgvdeli, Tsereteli, Eristavi streets (partially), turning loop near Didube metro station, Didube bridge, Beliashvili street, “Mioni” plant, Agmashenebeli alley, Institute of Agriculture).

During 1994-96 tram line near Tbilisi Sea have been stolen and ceased operation until it was restored and continued rare communications until it was shut down in 2000.

In years 2000-2001 lines ##3 and 4 were abolished which went from Pedestrian bridge and from didube. Lines ##2 and 6 from Pedestrian bridge towards Lotkini area were also abolished.

In 2002 line from “Sakartvelo” cinema to Didube bridge was abolished with trams ## 1 and 11. Also in 2002 following lines were dismantled: Pedestrian bridge, Dadiani, Chodrishvili, Tseronisi, Sanavardo streets. Soon, in 2002-2004, Temka branch was abolished (Guramishvili metro station – Tbilisi Sea).

In 2004 line #7, from 31st Aircraft Plant to Bentwood Furniture Plant. On July 7th, 2004 Isani tram depot ceased to exist along with associated line #7 (31st Aircraft Plant, Bogdan Khmelnicki, Cholokashvili, Baghdadi streets, Nantlugi climb, Isani metro station, Qetevan Tsamebuli avenue, Moscow avenue, Bentwood Furniture Plant).

On December 4th, 2006 last 15 kilometer long line #12 (upper entrance to Didube metro station, Eristavi street, Guramishvili avenue, Sarajishvili avenue, Libani street, Zemo Avchala) was shut down thus finishing the abolishing of tram network. In 2007 rails were dismantled.

Scroll to Top